Γεωγραφική θέση και στοιχεία

     Το Ανατολικό βρίσκεται στην τέως Επαρχία Εορδαίας, στο νομό Κοζάνης και στην διοικητική Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Απέχει από τη πόλη της Πτολεμαΐδας 7 χιλιόμετρα και από την πόλη της Κοζάνης 34 χιλιόμετρα. Βρίσκεται 3 χιλιόμετρα μακριά από τον κάθετο άξονα Νίκης - Κοζάνης της Εγνατίας οδού και έχει πρόσβαση (στην Εγνατία οδό) μέσω του οδικού κόμβου Πτολεμαΐδας - Κοζάνης. Στην αρίθμηση βατότητας του νομού βρίσκεται επί του 3 οδικού άξονα.

Συγκοινωνιακές συνδέσεις

Το Ανατολικό, συνδέεται:

• Οδικά με τη Θεσσαλονίκη, μέσω της Εγνατίας οδού και μέσω Έδεσσας από τον παλιό δρόμο (Φλώρινας - Θεσσαλονίκης).

• Οδικά με την Αθήνα, μέσω Κοζάνης - Ελασσόνας και μέσω Γρεβενών - Καλαμπάκας.

• Σιδηροδρομικά με τη Θεσσαλονίκη μέσω της γραμμής Κοζάνης – Θεσσαλονίκης.

• Από τον κόμβο του Πλατύ Ημαθίας, συνδέεται με Αθήνα και με το υπόλοιπο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας

• Αεροπορικώς μέσω του αερολιμένα Κοζάνης, της Καστοριάς και της Θεσσαλονίκης.

Οδική σύνδεση

     Το Ανατολικό συνδέεται με το οδικό δίκτυο της χώρας από το 1958. Η τοποθεσία του είναι τέτοια που του επιτρέπει την εύκολη πρόσβαση στους μεγάλους οδικούς άξονες της χώρας. Με τον αυτοκινητόδρομο Ε90 συνδέεται με την Θεσσαλονίκη και με τον αυτοκινητόδρομο Ε75 με την Αθήνα. Βρίσκεται στον οδικό άξονα 03 βατότητας του νομού Κοζάνης και συνδέει τα Κομνηνά, το Μεσόβουνο, τους Πύργους, τον Άγιο Χριστόφορο, το Καρυοχώρι, τη Σπηλιά, την Ερμακιά και την Πεντάβρυσο με την Πτολεμαΐδα. Πρόσφατα, με την κατασκευή του κάθετου άξονα, την επωμομαζόμενη Παραβεγορίτιδα οδός, επί της Εγνατίας οδού, Κοζάνης - Π.Γ.Δ.Σ. (FYROM)  και την σύνδεσή του με αυτόν, η πρόσβαση έγινε ακόμη ευκολότερη και ταχύτερη.

Οικιστικές πληροφορίες

     Το Ανατολικό αποτελεί, σύμφωνα με τις προδιαγραφές των μελετών των Ανοικτών Πόλεων:

• Περιαστικό οικισμό, λόγω της γειτνίασης του με το αστικό κέντρο της πόλεως της Πτολεμαΐδας

• Δυναμικό οικισμό όσον αφορά την πληθυσμιακή του εξέλιξη (εμφάνιζε αύξηση μεγαλύτερη του 10% κατά την περίοδο 1971-1981).

• Μεγάλο οικισμό ως προς την απόλυτη τάξη μεγέθους του, (στην απογραφή του 1981, είχε περισσότερους από 1.000 κατοίκους)

• Συνεκτικό οικισμό (90% των οικοδομών του, απέχουν ανά δυο λιγότερο από 40 μέτρα)

• Αδιάφορο οικισμό (ως προς τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του δομημένου περιβάλλοντος και τον απαιτούμενο βαθμό προστασίας)

     Η μικρή χρονοααπόσταση της οδικής σύνδεσης του Ανατολικού με το αστικό κέντρο της Πτολεμαΐδας είχε σαν φυσικό επακόλουθο τον προσανατολισμό του κυρίου όγκου των λειτουργικών ροών του οικισμού για απασχόληση, αγορές, εξυπηρέτηση από υπηρεσίες προς την πρωτεύουσα της τέως επαρχίας Εορδαίας.

     Οι δραστηριότητες της ΔΕΗ ήταν καθοριστικές για την πληθυσμιακή εξέλιξη του οικισμού σε σχέση με την Πτολεμαΐδα, της οποίας η εξέλιξη είχε άμεση σχέση με τους όμορους οικισμούς της, λόγω της εγκατάστασης εργατικού δυναμικού που τροφοδότησαν τη δημιουργία εξυπηρετικών δραστηριοτήτων για τον πληθυσμό της ευρύτερης περιοχής, έτσι ώστε η Πτολεμαΐδα να αποκτήσει σημαντικά υψηλούς δείκτες εξειδίκευσης σε όλους τους κλάδους που συνδέονται με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας

    Η επίδραση της εγκατάστασης των ενεργειακών μονάδων στην περιοχή συνετέλεσε στη δραματική πτώση των ποσοστών απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία) και την αντίστοιχη εκρηκτική αύξηση στο δευτερογενή και τριτογενή τομέα.

Τα χαρακτηριστικά φαινόμενα άμεσης λειτουργικής εξάρτησης του Ανατολικού είναι:

• Το σχετικά μεγάλο ποσοστό των μετακινήσεων για εμπορικές εξυπηρετήσεις και λειτουργίες του τριτογενή τομέα προς Πτολεμαΐδα, με ανασταλτική επίδραση σε ότι αφορά την ανάπτυξη τέτοιων δραστηριοτήτων στον οικισμό.

• Οι έντονες ροές στον άξονα προς Πτολεμαΐδα, που διευκολύνονται από τα δρομολόγια των αστικών λεωφορείων, των υπεραστικών λεωφορείων (προς Θεσσαλονίκη) και των ιδιωτικών οχημάτων των κατοίκων.

• Οι διερχόμενες ροές από τους άλλους οικισμούς της ευρύτερης περιοχής, που κατευθύνονται προς Πτολεμαΐδα μέσω του οδικού δικτύου του οικισμού.

• Η αύξηση των ποσοστών απασχόλησης στο δευτερογενή τομέα και κύρια στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

     Σύμφωνα με τις προτάσεις Χωροταξικής Οργάνωσης του Ν. Κοζάνης, το Ανατολικό αποτελεί οικισμό 3ου επιπέδου και εντάσσεται μαζί με 10 άλλους οικισμούς στην Οικιστική Ενότητα Πτολεμαΐδας

     Σύμφωνα με το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος που αφορά τον προσδιορισμό γεωγραφικών ενοτήτων του Ν. Κοζάνης, το Ανατολικό είχε ενταχθεί στην 4η γεωγραφική ενότητα της επαρχίας Εορδαίας. Μετά την τροπολογία του ανωτέρω Π.Δ., το Ανατολικό εντάχθηκε στην 8η Εδαφική Περιφέρεια Ν. Κοζάνης και χαρακτηρίστηκε έδρα αυτής, την οποία απάρτιζαν οι τέως Κοινότητες: Αγίου Χριστοφόρου, Ανατολικού, Ερμακιάς, Καρυοχωρίου, Κομνηνών, Μεσοβούνου, Πύργων και Σπηλιάς. Τέλος το Ανατολικό με την υπ. αριθμ. Ε10185/2.6.94 χαρακτηρίστηκε και έδρα Αναπτυξιακού Συνδέσμου ο οποίος αποτελούνταν από τις τέως Κοινότητες: Αγίου Χριστοφόρου, Ανατολικού, Ερμακιάς, Καριοχωρίου, Κομνηνών, Πενταβρύσου, Περδίκκα, Πύργων και Σπηλιάς, με την ονομασία ΄΄Βέρμιο Εορδαίας΄΄

Γεωγραφική θέση

Τοπογραφία

     Ο οικισμός του Ανατολικού είναι σε υψόμετρο 630 μ. χαρακτηρίζεται ως ημιορεινή Κοινότητα λόγω του σχετικού της υψομέτρου από την θάλασσα και των ορεινών όγκων του Βερμίου, που αρχίζουν από τα ανατολικά της. Οι κλίσεις που επικρατούν μέσα στον οικισμό και στην ευρύτερη του περιοχή είναι ομαλές. Το μεγαλύτερο μέρος των εκτάσεων της Κοινότητας είναι καλλιεργούμενη γεωργική γη με πολύ μικρές κλίσεις. Την ευρύτερη περιοχή της Κοινότητας διασχίζουν υδρορρέματα με κατεύθυνση από ΝΔ ( υπώρειες Βερμίου ) προς ΒΔ και καταλήγουν, αφού ενωθούν με άλλα στη λεκάνη του Περδίκκα -Φιλώτα στην λίμνη Βεγορίτιδα στο νομό Φλώρινας. Την περιοχή ΒΑ του οικισμού και εφαπτομενικά με το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο, διασχίζει ρέμα. Έντονες κλίσεις παρατηρούνται μόνο στην ανατολική πλευρά της Κοινότητας, στους πρόποδες του Βερμίου όρους

Γεωλογική θέση

     Από γεωλογική άποψη η ευρύτερη περιοχή αποτελείται από πετρώματα της Πελαγονικής Ζώνης. Αυτή χαρακτηρίζεται από τα κρυσταλλικά πετρώματα και από βυθίσματα με ιζηματογενείς σειρές νηριτικής φάσης, τα οποία παρουσιάζουν ένα σαφές στρωματογραφικό κενό ιζηματογένεσης κατά την διάρκεια του Κατώτερου Κρητιδικού.

     Από τεκτονική άποψη η ευρύτερη περιοχή παρουσιάζει μια ποικίλη ορογενετική δομή. Κυριαρχούν οι πτυχώσεις, λεπιώσεις και επωθήσεις, καθώς επίσης και οι μεταπτώσεις κλιμακωτών ρηγμάτων στις νεογενείς λεκάνες.

     Η περιοχή της Κοινότητας Ανατολικού - η οποία ανήκει στην Πελαγονική Γεωτεκτονική Ζώνη - συγκροτείται από τα παρακάτω πετρώματα που υπέρκεινται στο κρυσταλλοσχιστώδες υπόβαθρο: ασβεστόλιθοι του Τριαδικοϊουρασικού, λευκά, γαλαζωτά συμπαγή μάρμαρα με περιοχή ανάπτυξης τους Α και ΒΑ του οικισμού.

    Απόσπασμα από την μελέτη που κατατέθηκε απο την κοινότητα Ανατολικού κατά την διάρκεια διεκδίκισης της έδρας του νεοσυσταθέντος Δήμου Βερμίου, στο Υπουργείο Εσωτερικών (Συντάκτης: Σιδερίδης Ιωάννης, Ανατολικό, 1997)

Αρχεία: Δ.Ι.Σ., Γ.Υ.Σ., Α.Ν.Κ.Ο. Πηγές: Κοινότητα Ανατολικού, Νομαρχία Κοζάνης.