Τα τοπωνύμια του Ανατολικού

ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΑ

     Το τοπωνυμικά είναι το σύνολο των τοπωνυμίων μιας περιοχής. Τοπωνύμια, με τη σειρά τους, είναι οι ονομασίες διαφόρων σημείων μιας περιοχής, που χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται, από τους κατοίκους που ζουν στη συγκεκριμένη περιοχή. Στο Ανατολικό έγινε χρήση τέτοιων ονομασιών, ακόμη και από την εποχή της Τουρκοκρατίας τις οποίες διατήρησαν

μέχρι και σήμερα οι κάτοικοι, παρά τις συστάσεις των προϊσταμένων αρχών και παρά τις απαγορευτικές εγκυκλίους του Υπουργείου Εσωτερικών, περί μετονομασίας κατά το παρελθόν.

     Από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, τα τοπωνύμια που διατηρούνται μέχρι και σήμερα:

Πετ Πουγάζ: Βρίσκεται στο βουνό, πάνω στο μονοπάτι (Γιλάν Τεπέ) που σύνδεε το Ανατολικό με την πόλη της Νάουσας. Είναι πηγή με κρύο νερό, το οποίο και ρέει προς τις χαράδρες του ¨μικρού δάσους¨. Κατά το παρελθόν η ποσότητα του νερού ήταν μεγαλύτερη. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τους ταξιδιώτες και στη συνέχεια από τους βλάχους. Επίσης κατά την περίοδο του Εμφυλίου ήταν σημείο αναφοράς και συγκέντρωσης των ανταρτικών ομάδων του Ε.Λ.Α.Σ. λόγω του απόμακρου και δύσκολου σημείου πρόσβασης.

Κουρί: Βρίσκεται στον κάμπο ΒΑ του οικισμού, αριστερά του δρόμου προς το λατομείο του Μωϋσιάδη και δεξιά του δρόμου προς τα Κομνηνά. Η πλήρη ονομασία του είναι ¨του Χαλίμαγα το Κουρί¨. Την ονομασία του την πήρε από το δάσος που ήταν στην περιοχή αυτή, ιδιοκτησίας του Χαλίμ, τελευταίου Αγά του Ινελί και ήταν συνολικής έκτασης 2.000 στρεμμάτων βελανιδιάς. Το δάσος κόπηκε από τον Γαλλικό Στρατό κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, ο οποίος άφησε μόνο τις ρίζες από τα τεράστια δένδρα, τις οποίες και αξιοποίησαν οι πρόσφυγες με την εγκατάστασή τους στον χώρο, (με μεγάλα ερπυστριοφόρα μηχανήματα τις έβγαζαν και τις χρησιμοποιούσαν ως καυσόξυλα κατά την περίοδο 1922-1925).Στη τοποθεσία βρέθηκαν κατά το παρελθόν επιτύμβιες στήλες.

Ικί Κιοζέ: Βρίσκεται στον κάμπο νότια του οικισμού, αριστερά του δρόμου προς τον Άγιο Χριστόφορο. Σημαίνει «δύο βρύσες» και πήρε την ονομασία από τις δύο πηγές που ήταν σε απόσταση 4 μέτρων. Το νερό που ανάβλυζε από τις δύο πηγές ενωνόταν πιο κάτω στα 70-80 μέτρα και έρεε στο κανάλι της Αγίας Παρασκευής. Με την βοήθεια και του νερού αυτού, λειτουργούσε - κοντά στη ¨μαύρη γέφυρα¨ - ο νερόμυλος του Ισμέτ Ασίζ.

     Με ενέργειες του Πετρίδη Σταύρου το 1936, οι δυο πηγές καλλιεργήθηκαν και αφού ενώθηκαν, τοποθετήθηκε μια σωλήνα σε βάθος 2,30 από όπου πλέον έβγαινε το νερό και το διοχέτευαν σε ένα μικρό κανάλι, το οποίο κατέληγε στα «Τρίγωνα». Επειδή το σημείο που οι ταξιδιώτες μπορούσαν να πιούνε, ήταν πολύ χαμηλά, το 1951 ο 11ος Λόχος του 28ου Σ.Π. κατασκεύασε βρύση και μια στέρνα από τσιμέντο για να μπορούν οι οδοιπόροι από το χωριό προς Άγιο Χριστόφορο να ξεδιψούν.

Τσαϊρια: Τα σημερινά λιβάδια. Βρίσκονται δυτικά του χωριού και συγκεκριμένα αριστερά του δρόμου από Πτολεμαΐδα προς το χωριό. Είναι παραποτάμια έκταση του Αμμορύχειου ποταμού, περίπου 900 στρεμμάτων και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν βάλτοι.. Με την εγκατάσταση των προσφύγων έγιναν έργα αποξήρανσης και μετά το 1926-1927 δόθηκε από ένα στρέμμα σε όλους τους κατοίκους του χωριού, οι οποίοι εκμεταλλευόντουσαν τα χόρτα κατά την περίοδο του καλοκαιριού. Σήμερα (μετά τον αναδασμό του 1996) αποτελούν την πιο ακριβή περιοχή του αγροκτήματος και τα διασχίζει ο κάθετος δρόμος της σύγχρονης Εγνατίας Οδού.

Χαμελέτε: Βρίσκεται ΝΑ του χωριού και αριστερά του δρόμου προς τον Άγιο Χριστόφορο και πάνω από το ¨Ικί Κιοζέ¨. Την ονομασία την πήρε (γύρω στο 1795-1800) λόγω της ύπαρξης νερόμυλου, ο οποίος λειτούργησε μέχρι και το 1938-39 και στην συνέχεια μεταφέρθηκαν οι μυλόπετρες στον Άγιο Χριστόφορο από τον Ζησόπουλο. Στην τοποθεσία βρέθηκαν κατά καιρούς νομίσματα, κεραμικά, επιτύμβιες στήλες και τάφοι.

Γεμουρτά Τεπέ: Κορυφή στο βουνό, ΒΑ του χωριού και δεξιά του βλάχικου μονοπατιού. Την ονομασία τη έδωσαν οι Τούρκοι λόγω του σχήματος που έχει η κορυφογραμμή του. Χρησιμοποιείτε ακόμη και σήμερα με την ονομασία ¨Αυγό¨. Η νότια πλευρά του είναι πλούσια από το καλύτερο τσάι που έχουμε στο βουνό μας.

Γιλάν Τεπέ: Είναι μονοπάτι το οποίο ξεκινά από τις παρυφές του Βερμίου κοντά στο χωριό Ακρινή και καταλήγει στην πόλη της Νάουσας. Πιθανόν εμπορικό μονοπάτι και πριν από την περίοδο της Τουρκοκρατίας που σύνδεε τις περιοχές της αρχαίας Ελίμειας και Εορδαίας με την Εγνατία Οδό. Διακλάδωσή του υπήρχε κοντά στη «μεγάλη πέτρα» που το σύνδεε με το Ινελί. Το μονοπάτι χρησιμοποιήθηκε και από τους πρόσφυγες πρώτης και δεύτερης γενιάς για εμπόριο φύλλων καπνού με τη Νάουσα και την Βέροια, μέχρι και το 1937-38.

Βρίσκεται δυτικά του χωριού, δεξιά του δρόμου που οδηγούσε στα ¨τσαΐρια¨ και πιο κάτω από τους ¨κιοζέδες¨. Περιοχή στην άκρη του παλιού τούρκικου χωριού με μια έκταση 1.500 στρεμμάτων. Κατά το παρελθόν ήρθαν στην επιφάνεια ανθρώπινα οστά. Σε πρόσφατες ανασκαφές ήρθαν στο φως 19 τάφοι, οι οποίοι κατά την πρώτη εκτίμηση της αρχαιολογικής υπηρεσίας ανήκουν και σε χριστιανούς και όχι μόνο σε μουσουλμάνους. Με κάθε επιφύλαξη είμαστε σε αναμονή του τελικού πορίσματος της αρχαιολογικής υπηρεσίας, γιατί αν είναι τελικά γεγονός η ανωτέρω πληροφορία, τότε το Ινελί δεν ήταν καθαρά ένας τούρκικος οικισμός, (όπως θέλουν κάποιοι να επικαλούνται).

Σάντζιλαρ:

Ντεντές: Τοποθεσία ΒΔ του χωριού πέρα από τα ¨Καμίνια¨ και κάτω από το ¨Σάντζιλαρ¨, αριστερά του δρόμου προς την Πεντάβρυσο. Στην τοποθεσία βρέθηκαν δείγματα Βυζαντινού τάφου.

Κιοζέδες: Η περιοχή πριν από το ¨Σάντζιλαρ¨ η οποία ήταν δίπλα στον παλιό τούρκικο οικισμό και ήταν γεμάτη από πουρνάρια με μια μικρή πηγή. Στην περιοχή οι πρόσφυγες, το 1926, φύτεψαν μουριές για εκτροφή μεταξοσκωλήκων, αλλά το πείραμα απέτυχε μετά από 2,5 χρόνια και η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε. Κατά καιρούς ήρθαν στην επιφάνεια αντικείμενα, όπως: μάρμαρα, στήλες, κιονόκρανα κ.α.

Κιτιλίτασι: Βρίσκεται στο βουνό, βόρεια του μονοπατιού ¨Γιλάν Τεπέ¨ και είναι κορυφογραμμή.

....... 

     Επίσης οι πρόσφυγες δημιούργησαν και νέα τοπωνύμια με την εγκατάστασή τους και στη συνέχεια με το πέρασμα του χρόνου από διάφορα γεγονότα ή πρόσωπα που διαδραμάτισαν κάποιο σημαντικό ρόλο στο σημείο. Έτσι έχουμε ονομασίες που δόθηκαν από φυσικά φαινόμενα, διάφορες κατασκευές και από πρόσωπα.

     Στον χώρο του αγροκτήματος και συγκεκριμένα στον κάμπο του χωριού:

Τρίγωνα: Η περιοχή βρίσκεται ΝΔ του οικισμού, η οποία ξεκινά από την τοποθεσία «καπνοχώραφα» και τελειώνει στο ρέμα Αγίας Παρασκευής. Είναι συνολικής έκτασης 1.400 εύφορων στρεμμάτων και πήρε την ονομασία από το συνεργείο της Α΄ προσωρινής διανομής αγρών, λόγω του σχήματος που δινόταν στην απεικόνιση της έκτασης επί του τοπογραφικού χάρτη. Η ονομασία υπάρχει ακόμη και σήμερα.

Μαύρη Γέφυρα: Βρίσκεται ΝΔ του χωριού και επί του ρέματος της Αγίας Παρασκευής. Λίγες δεκάδες μέτρων πιο πάνω από την διασταύρωση του Αγίου Χριστοφόρου, στα όρια ακριβώς του αγροκτήματος Ανατολικού και πιο κάτω από τον νερόμυλο του Ισμέτ Ασίζ (και στη συνέχεια Βλαχάδη), σύνδεε την Πτολεμαΐδα με το χωριό. Ήταν ξύλινη και ονομάστηκε έτσι για τα συχνά ατυχήματα των κατοίκων και για του ότι ήταν δυσδιάκριτη λόγω του χαμηλού της ύψους. Χάλασε πολλές φορές, αλλά καταστράφηκε οριστικά με την κατασκευή του νέου χαλικόστρωτου δρόμου Πτολεμαΐδας-Ανατολικού. Δεν χρησιμοποιείτε πλέον η ονομασία της τοποθεσίας.

κ.α., όπως: Παλιά αμπέλια, Κιλότ,...

     Όσο αφορά το βουνό, οι ονομασίες που δόθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ήταν πολλές και αυτό λόγω της μεγάλης έκτασης του και επειδή οι χαράδρες και οι πλαγιές του είναι πολλές και απότομες. Για να γίνουν πιο κατανοητές οι τοποθεσίες που αναφέρουμε παρακάτω, θα έχουμε ως σταθερό κέντρο αναφοράς, την τοποθεσία ¨Πατάτες¨, την οποία θα αναφέρουμε πλέον ως «σημείο»

Βαθύ Ρέμα: ΝΑ του χωριού. Ξεκινά από τις χαράδρες της «Μαύρης Ράχης», διαπερνά τις χαράδρες κάτω από το «Μαχαίρι» και «Μεγάλη Σπηλιά», ενώνεται με την χαράδρα που έρχεται από τις «Πατάτες», διασχίζει τα «Παλιά Αμπέλια» (σε αυτό σημείο γίνεται πιο πλατύ και είναι γεμάτο από μεγάλα δένδρα) και συνεχίζοντας ανατολικά του χωριού, δια μέσου του «Σάντζιλαρ» και του «Κιλότ» καταλήγει στον Αμμορύχειο ποταμό.

Αναφέρεται ότι «φούσκωσε» αρκετές φορές και προξένησε καταστροφές κατεβάζοντας μεγάλες ποσότητες νερού. Η πρώτη φορά ήταν το φθινόπωρο του 1929, όπου τα νερά από την υπερχείλιση του ποταμού, κατέκλυσαν όλο τον οικισμό, με αποτέλεσμα να πέσουν δυο τούρκικα πλίθινα σπίτια. Η δεύτερη φορά ήταν την άνοιξη του 1938, που ενώ στο χωριό δεν έβρεξε καθόλου, το ποτάμι κατέβασε κορμούς δένδρων, μεγάλες πέτρες και το θολό νερό ξεπερνούσε τα 90 εκατοστά. Τότε είχε πλημμυρήσει όλο το «Γήπεδο» και καταστράφηκαν όλες οι σπαρμένες εκτάσεις στο «Κιλότ», στο «Καμίνι» και στο «Σάντζιλαρ». Την τελευταία φορά, τον Ιούνιο του 1942, έκανε και τις μεγαλύτερες καταστροφές. Οι κάτοικοι άκουγαν ένα μεγάλο βουητό και πρόβαλε ξαφνικά μπροστά τους θολό νερό. Ο όγκος του νερού ήταν τόσος, που όσο περνούσε η ώρα το ποτάμι ξεχείλισε τόσο, ώστε να αρχίζει να τρέχει και στον σημερινό κεντρικό δρόμο. Και πάλι δεν είχε βρέξει στο χωριό. Το ρέμα κατέβασε πέρα από πέτρες, ξύλα και μεγάλους κορμούς δένδρων και ζώα. Τότε είχαν πνιγεί οι δυο αγελάδες του Ατζέμογλου, εννέα πρόβατα και μια αγελάδα του Τσαούση και τέσσερα γουρούνια του Λιακάκου. Από τότε μέχρι και σήμερα δεν «κατέβηκε» πια τόσο νερό.

Κάστρο: Απομονωμένη κορυφή, ανατολικά του χωριού, μεταξύ της τοποθεσίας «Πατάτες», «Μαχαίρι», και «Μεγάλης Πέτρας». Από την βάση του περνά το «Βαθύ Ρέμα». Κατά το παρελθόν στην κορυφή του βρέθηκαν θεμέλια, μέρος των οποίων σώζονται μέχρι και σήμερα, αρκετά νομίσματα και πολλά κεραμικά. Στην βάση του

κ.α., όπως: Καλύβια Γάτου, Καλύβια Μπούτλα, Κοινοτική Καλύβα, Μάνα Νερού, Μεγάλη Πέτρα ....

     Επίσης υπάρχουν και ονομασίες που αναφέρονται σε στρατιωτικούς χάρτες, αλλά δεν χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους. Σπάνια αναφέρονται από βλάχους και πιο συχνά από υπαλλήλους αρμοδίων υπηρεσιών. 

Δασαρχείου, Διεύθυνσης Γεωργίας, Τοπογραφικής κ.α., όπως:

Αγκάθι, Μεταλλεία, Πηγή Ορνέων, Βίγλα, Κακότοπος, Περδικότοπος, Ρέμα Μύλων ....

Επίσης τελευταία δημιουργήθηκαν και νέες ονομασίες, όπως:

Αεροδρόμιο: Η περιοχή βρίσκεται ανατολικά του χωριού, αριστερά του δρόμου προς το λατομείο «Μωϋσιάδη». Η ευρύτερη περιοχή είναι κοντά στα 700 στρέμματα. Την ονομασία την πήρε από την χρήση του χώρου ως πρόχειρου στρατιωτικού αεροδρομίου.

Λατομείο: Βρίσκεται στις παρυφές του Βερμίου και ονομάστηκε έτσι από το ιδιωτικό λατομείο του Μωϋσιάδη Γιάννη.

Λατομεία: Βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού και ονομάστηκε έτσι από τα ιδιωτικά λατομεία του Μωϋσιάδη Γιάννη, του Σακελάρη και του Ματσούλια.

Γήπεδο: Βόρεια του χωριού σε μια έκταση 100 στρεμμάτων. Προσκολλημένη η περιοχή στον οικισμό, με την τελευταία επέκταση ενσωματώθηκε από αυτόν και καταργήθηκε πλέον και η ονομασία του. Η ονομασία προήλθε από παλιά, όταν οι κάτοικοι άρχισαν να την χρησιμοποιούν, για να παίζουν ποδόσφαιρο στα λεγόμενα «τούρκικα αλώνια» και καθιερώθηκε με την κατασκευή του σταδίου κατά την δεκαετία του ΄50